Αναφορά-λεξικό μουσικών όρων
Ventura
Kalinak
Το υλικό αποτελείται, επιλεκτικά, από συνδυασμό και εμπλουτισμό των παραπάνω. Και οι δύο συγγραφείς παραθέτουν μουσικούς όρους που χρησιμοποιούνται, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο, στην επικοινωνία με μουσικούς διαφορετικών ιδιωμάτων.
Τελευταία επίσκεψη στους διαδικτυακούς συνδέσμους στις 13/11/2014.
Ventura
A cappella. Χορωδιακό ή απλά φωνητικό τμήμα χωρίς συνοδεία (‘Pater Noster’, Stravinsky, https://www.youtube.com/watch?v=-ZASSACM_eE, ‘Βλέφαρό μου’, Αηδονίδης, https://www.youtube.com/watch?v=hEJt6LJP-3g)
Arco. Με δοξάρι (αντίθετο pizzicato, νυκτό, Κυπουργός, https://www.youtube.com/watch?v=Y9TUuUI0IFc&index=13&list=PLTRKMU5k2_RuH3KfTfmD4_t5-RVTgyesH)
Atonal. Ατονική μουσική. Διάφωνη??? Δεν έχει τονικό κέντρο, τονικότητα (Lasso, ‘Prophetiae Sibyllarum’???, 1908 και μετά, τμηματικά ή πλήρως, 2η σχολή της Βιέννης, Messiaen, Boulez, Penderecki, https://www.youtube.com/watch?v=HilGthRhwP8, Ligeti, Xenakis, Varèse, Berio, …)
Augmentation. Νότες που μεγενθύνονται αναλογικά σε ένα μουσικό τμήμα δημιουργώντας διεύρυνση, Game of Thrones, ‘Kill them all’.(αντίθετο diminution).
Basso profondo. Αντρική φωνή που φτάνει πολύ χαμηλά σε έκταση (Glass, https://www.youtube.com/watch?v=unyiYTtsjiw) ‘Koyaanisqatsi’.
Bitonal music. Μουσική με ταυτόχρονη ύπαρξη δύο τονικών κέντρων. https://www.youtube.com/watch?v=Ut8MpTWFOlI
Cantabile. Τραγουδιστά (canto, Nono, ’il canto sospeso’, https://www.youtube.com/watch?v=5q_12QsLgCc).
Chorale. Σαν ύμνος (oμοφωνία, ετεροφωνία, αντίστιξη, http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=1090). Χρησιμοποιείται σαν αντίθεση στη φούγκα (fugue).
Chromatic. Μουσική που χρησιμοποιεί μεγάλο αριθμό φθόγγων εκτός της τονικότητας. Bach/Pastorius, https://www.youtube.com/watch?v=D3NRbVw9RQQ.
Counterpoint. Αντίστιξη. Στη μουσική, αφορά στη διάδραση ανεξάρτητων μελωδικών γραμμών. Στη σπουδή του κινηματογράφου ο όρος περιγράφει τη μουσική που είναι αντίθετη από ό,τι υπονοείται από την εικόνα (το αντίθετο της παράλληλης), http://vimeo.com/95030117. Eisenstein, Chion, ….
Cue. Τμήμα μουσικής που διαρκεί ακριβώς όσο μία σκηνή (επίσης είναι η χειρονομία που σηματοδοτεί την έναρξη ή παύση ενός μουσικού γεγονότος - Γιάννης Χρήστου, ‘Η κυρία με τη στρυχνίνη’).
Diatonic. Μέσα στην τονικότητα, αντίθετος όρος του chromatic (Keith Jarrett, ‘The melody at night with you’, https://www.youtube.com/watch?v=qurzTMqLIdw).
Diegetic music. Μουσική της οποίας η πηγή είναι στην οθόνη (on-screen, source music, in-vision music).
Dissonant. Διάφωνο (κακόηχο???).
Diminution. Νότες των οποίων οι διάρκειες μικραίνουν αναλογικά σε ένα μουσικό τμήμα προκαλώντας έξαψη (αντίθετο augmentation).
Dominant. Η V βαθμίδα μιας κλίμακας (Tonic, I, Sub-dominant, IV).
Film noir. Όρος που αφορά σε ταινίες με κεντρική ιδέα το έγκλημα, την ηθική αμφισημία και τα σεξουαλικά κίνητρα (δεκαετία 1940 με τέλη δεκαετίας 1950).
Flutter-tonguing. Τεχνική που απαντάται πιο συχνά στο φλάουτο (επίσης στο κλαρινέτο και σε κάποια χάλκινα όργανα). Περιγράφει την τρίλια με την εκφορά του ‘Ρ’ κατά την εκτέλεση και διευκολύνει τη γρήγορη επανάληψη φθόγγων (για διευρυμένες τεχνικές εκτέλεσης μουσικών οργάνων ακούμε-βλέπουμε Berio, ‘Sequenza I-XIV’, https://www.youtube.com/watch?v=4QX75tAayPk).
Fugato. Τμήμα μουσικής που χρησιμοποιεί τη συνθετική τεχνική fuga αλλά όχι αυστηρά, https://www.youtube.com/watch?v=16r08tSEWmU, https://www.youtube.com/watch?v=sOXN3pC3mPM.
Hit point. Ακριβές σημείο ενός cue (τμήμα μουσικής που διαρκεί ακριβώς όσο μία σκηνή) όπου μουσική ή ήχος, γενικότερα, συμπίπτει με μία στιγμή στην οθόνη.
Leitmotif. Όρος που πρωτοεμφανίστηκε στη μουσική του Wagner, αναφέρεται σε ένα μοτίβο που επανέρχεται και αναπαριστά ένα άτομο, αντικείμενο ή ιδέα. http://filmsound.org/gustavo/leitmotif-revisted.htm, https://www.youtube.com/watch?v=VCjc_OllHdE.
Melisma. Δύο ή και παραπάνω νότες τραγουδιούνται σε μία συλλαβή του κειμένου, https://www.youtube.com/watch?v=p2TVAwmbv8o.
Mickey-mousing. Τεχνική που απαντάται συχνά σε ταινίες κινουμένων σχεδίων όπου η μουσική αποπειράται να αναπαραστήσει κάθε φυσική κίνηση στην οθόνη, https://www.youtube.com/watch?v=x13T0eZ8jXA, Steiner, https://www.youtube.com/watch?v=VEn_cFz_KZ4, Disney, ‘The skeleton dance’, https://www.youtube.com/watch?v=h03QBNVwX8Q&spfreload=10).
MIDI. Musical Instrumental Digital Interface, ψηφιακή διασύνδεση μουσικών οργάνων. Πρωτόκολλο που αποσκοπεί στην επικοινωνία και τον συγχρονισμό μεταξύ ηλεκτρονικών μουσικών οργάνων, υπολογιστών και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών, ανεξαρτήτως κατασκευαστή. Δεν μεταδίδει ηχητικό σήμα, αλλά μηνύματα που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με το τονικό ύψος και την ένταση μιας νότας, καθώς επίσης και σήμα χρονισμού που προσδιορίζει την ταχύτητα - το tempo - ενός κομματιού, http://el.wikipedia.org/wiki/MIDI (Metheny, https://www.youtube.com/watch?v=9VymAn8QJNQ&spfreload=10).
Motif (motive). Μικρό (με λίγες νότες) μελωδικό ή/και ρυθμικό τμήμα που επαναλαμβάνεται σε διάφορα τμήματα της σύνθεσης, https://www.youtube.com/watch?v=leW64IxIf5w, Steve Lacy, ‘We See’.
Modal. http://music.stackexchange.com/questions/6401/whats-the-difference-between-modal-music-and-tonal-music, Ross Daly, ‘Pervane’, https://www.youtube.com/watch?v=wy7HjOxEgyQ, https://www.youtube.com/watch?v=Gt6ZzVGRgz0, Miles Davis’ ‘A Kind of Blue’.
Motivic development. Μουσική που χρησιμοποιεί ένα πλήθος τεχνικών (π.χ. επανάληψη ή αναστροφή) για την επεξεργασία ενός μοτίβου και την εξέλιξη του έργου (Bartok, https://www.youtube.com/watch?v=eTqiENfMOW8) .
Non-diegetic music; Underscore; Incidental. Μουσική που συνοδεύει γεγονότα στην οθόνη χωρίς η πηγή της να είναι ορατή, http://oro.open.ac.uk/29647/2/15A73DFF.pdf (The non-diegetic fallacy: film, music, and narrative space).
Ostinato. Επαναλαμβανόμενο σύνολο φθόγγων πάνω ή κάτω από το οποίο η μουσική μεταβάλλεται-εξελίσσεται.
Out-take. Τμήμα της μουσικής ή της ταινίας που αφαιρείται κατά τη διαδικασία της επεξεργασίας.
Partials. Οι αρμονικοί ήχοι (ανήκουν στην αρμονική στήλη) και είναι τα συστατικά του ήχου, http://melodisia.mmb.org.gr/musicInstruments/list.asp?c=140, http://mousikoergastiri.files.wordpress.com/2011/05/tuningsadam.pdf. Η αφαίρεση κάποιων μπορεί να αλλάξει την ποιότητα του ήχου, http://en.wikipedia.org/wiki/Subtractive_synthesis, https://www.youtube.com/watch?v=6rxEqTmhyhY, Grisey, ‘Partiels’.
Pedal (pedal point). Μία κρατημένη ή επαναλαμβανόμενη νότα πάνω στην οποία αλλάζει η αρμονία, https://www.youtube.com/watch?v=l-phggJG2sM&spfreload=10, https://www.youtube.com/watch?v=QTMqes6HDqU, https://www.youtube.com/watch?v=Lgo2Wc6Vj00.
Pentatonic. Μία κλίμακα με πέντε φθόγγους που απαντάται συχνά σε παραδοσιακά μουσικά ιδιώματα, https://www.youtube.com/watch?v=Yd60nI4sa9A, https://www.youtube.com/watch?v=BpZ54Jt2f_c&spfreload=10, https://www.youtube.com/watch?v=Uxlz1jBEoL8, https://www.youtube.com/watch?v=ZyahRHqYBx8, https://www.youtube.com/watch?v=k3MIalRIy94, https://www.youtube.com/watch?v=KlEzT83o7mg&spfreload=10.
Polyphonic. O όρος χρησιμοποιείται πιο συχνά σήμερα για να περιγράψει την υφή που δημιουργείται με δύο ή και παραπάνω μελωδίες που ακούγονται ταυτόχρονα (πρβλ. Ligeti, ‘atmospheres’ https://www.youtube.com/watch?v=y7xw-0xArcY).
Post-Romantic. Μουσική που γράφτηκε κυρίως ανάμεσα στο 1890 και 1910. Η ενορχήστρωση είναι πλούσια ενώ συνθέτες του ιδιώματος είναι οι Mahler, Elgar, Sibelius. Το στυλ βρήκε πολλούς μιμητές στη μουσική για ταινίες του Hollywood.
Programme music. Μουσική που βασίζεται σε μία ιστορία ή αναπαριστά μία εικόνα (π.χ. Mendelssohn, ‘Hebrides Overture).
Recitativo. Τραγούδι που απαντάται στην όπερα και μιμείται τις διακυμάνσεις και τον ρυθμό του λόγου.
Ritornello. Τμήμα μουσικής που επανέρχεται (απαντάται κυρίως στην μπαρόκ).
Synchronization. Η διαδικασία ένωσης της μουσικής με την ταινία. Συχνά χρησιμοποιείται sequencer που κάποιες φορές συνδέεται με ένα καταγραφικό βίντεο που χρησιμοποιεί timecode (SMPTE).
Syncopation. Η συγκοπή (μαζί με τον αντιχρονισμό) μεταθέτουν τον προσδοκώμενο τονισμό στη μουσική (Paul Desmond, ‘Take Five’).
Temp track. Προσωρινή μουσική που χρησιμοποιείται κατά τη διαδικασία παραγωγής μιας ταινίας. Χρησιμοποιείται για να δώσει στον παραγωγό και άλλους εμπλεκόμενους μία καλύτερη ιδέα για το πώς θα είναι η ταινία με μουσική (π.χ. Holst’s, ‘Mars’ για την ταινία Star Wars, ‘Imperial Stormtroopers’, https://www.youtube.com/watch?v=L0bcRCCg01I). Στο Inside Film Music του DesJardins υπάρχει αρκετή συζήτηση γύρω από το αν το temp track λειτουργεί βοηθητικά ή ως τροχοπέδη στο έργο των εκάστοτε συνθετών.
Tonal, tonality. Μείζονες και ελάσσονες κλίμακες (Ventura, 2008/10: 98). Kalinak. David Bowie’s ‘Space Oddity’ https://www.youtube.com/watch?v=cYMCLz5PQVw&spfreload=10.
Tone clusters. Μικρές ομάδες γειτονικών φθόγγων που παίζονται ταυτόχρονα δημιουργώντας μία αίσθηση κρουστών οργάνων (http://en.wikipedia.org/wiki/Tone_cluster, Messiaen’s, ‘La Transfiguration de Notre Seigneur Jesus-Christ’ https://www.youtube.com/watch?v=a63loXj_XP4).
Tone rows. Κλίμακες-σειρές με 12 φθόγγους που χρησιμοποιήθηκαν από τους σειραϊστές. Η λογική είναι ότι δεν μπορεί να επαναναληφθεί κάποια νότα αν δεν ακουστούν όλες οι υπόλοιπες (http://filmscoremonthly.com/board/posts.cfm?threadID=83448&forumID=1&archive=0, http://en.wikipedia.org/wiki/King_of_Kings_(1961_film), http://www.waggish.org/2009/twelve-tone-film-scores/, http://www.mtosmt.org/issues/mto.93.0.1/mto.93.0.1.neumeyer.art).
Tremolo strings. Γρήγορη κίνηση του δοξαριού σε μία νότα (Xenakis’ ‘Mikka’ https://www.youtube.com/watch?v=OTqwgjzhuuI).
Tritone. Διάστημα 4ης αυξημένης ή 5ης ελαττωμένης που παραδοσιακά (συμβατικά) συσχετίζεται με το κακό (Kalinak, http://books.google.gr/books?id=JV_ISlLqnuMC&pg=PA124&lpg=PA124&dq=kalinak+4th+augmented&source=bl&ots=ec6ZMfC5jz&sig=upQZeTzOUpqqjI_rRRK_I3W9KSY&hl=el&sa=X&ei=CN9jVO77C9T77AbQMA&ved=0CEMQ6AEwAw#v=onepage&q=kalinak%204th%20augmented&f=false).
Kalinak (2010: 10)
‘Ενώ η μουσική είναι παγκόσμια (όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί φαίνεται να έχουν αφήσει κάποια αρχεία ήχου), η μουσική δεν είναι μία παγκόσμια γλώσσα που είναι κατανοητή σε όλους τους ανθρώπους μες στο πέρασμα του χρόνου’.
‘Η τονικότητα είναι μία δομή οργάνωσης των μουσικών ήχων σε μουσική. Είναι ένα μουσικό σύστημα που περιστρέφεται γύρω από μία νότα που συμπεριφέρεται σαν ένα βαρυτικό κέντρο. Στην κλασική ινδική μουσική μία νότα λειτουργεί σαν ισοκράτης (drone) για να παρέχει μία σταθερή τονική βάση. Η βασική διαίρεση της τονικότητας είναι σε μείζονες και ελάσσονες τονικότητες. Ενώ δεν υπάρχει κάτι που να συνδέει την ευφορία ή τη δυστυχία με τη σύνθεση μουσικής σε μείζονες ή ελάσσονες κλίμακες, έχουν γίνει συχνά συσχετισμοί χαράς και λαμπερότητας με τη μείζονα και μελαγχολίας με την ελάσσονα κλίμακα, αντίστοιχα’.
‘Εδώ Λιλιπούπολη’, ‘Εισαγωγή’
‘Αντίο Λιλιπούπολη’
Elvis’, ‘In the Ghetto’, Bill Evans, ‘Nardis’, Hans Otte ‘P’.
Kalinak (2010: 11-12)
‘Ένα χαρακτηριστικό της τονικής μουσικής, από τα μισά του 18ου αιώνα, είναι η κυριαρχία της μελωδίας, μιας ακολουθίας από φθόγγους που παίζεται με μία αναγνωρίσιμη και μνημονεύσιμη σειρά. Η κλασική ινδική μουσική είναι δομημένη σε μελωδίες που ενώθηκαν μες στους αιώνες σε ένα σώμα από αναγνωρίσιμες και κοινά γνωστές rāgas, η καθεμία με μία μοναδική μελωδική ακολουθία και έναν σταθερό συχετισμό όπως: ηρεμία, ηρωισμός, δύναμη ή πάθος. Με τον τρόπο αυτό οι συνθέτες μουσικής στον κινηματογράφο στην Ινδία μπορούν εύκολα να έχουν πρόσβαση σε δυνατές μουσικές δομές για να δημιουργήσουν μία διάθεση και ατμόσφαιρα μέσω της χρήσης των rāgas.
Jan Garbarek, ‘Raga I’
Κάποιοι συνθέτες όμως του Hollywood δεν στηρίζονται στη δύναμη της μελωδίας (Hermann, ‘Psycho’)’.
Kalinak (2010: 12)
‘Η αρμονία είναι ο συντονισμός των φθόγγων που συνηχούν. Στη Δυτική μουσική η αρμονία προβάλλει κάποιες πρωταγωνιστικές συνδέσεις φθόγγων λη συγχορδιών δημιουργώντας σημεία έντασης με διαφωνία και λύση. Η απομάκρυνση της αρμονίας από το τονικό κέντρο συχετίζεται με ανακολουθία και έλλειψη σταθερότητας. Η περιστροφή γύρω από την τονικότητα σημαίνει τάξη και σταθερότητα. Κάποια μουσικά ιδιώματα δεν παρουσιάζουν χρήση αρμονίας και δεν στηρίζονται σε αυτή. Trevor Jones, ‘The Kiss’, Igor Stravinsky, ‘Sacre, II’.
Kalinak (2010: 13)
Ο ρυθμός αναφέρεται στην οργάνωση της μουσικής στον χρόνο. Η βασική μονάδα μέτρησης είναι ο χτύπος (beat), ένας διακριτός παλμός που αναδεικνύει το πέρασμα του χρόνου’. Brahms, ‘Hungarian dance No. 5’, Mode Plagal, ‘Το λεβέντικο του Miles’’.
Kalinak (2010: 13)
Η χροιά είναι εκείνη η ποιότητα του ήχου που διακρίνει ένα όργανο ή μία φωνή από άλλη. Η έντεχνη (art music) μουσική της Δύσης στοχεύει στη δημιουργία μίας σταθερής χροιάς αναφορικά με τις φωνές ή τις ομάδες οργάνων. Η μουσική ποπ (popular) από την άλλη πλευρά, στοχεύει στο ακριβώς αντίθετο, στη διάκριση δηλαδή ανάμεσα σε δύο φωνές, στον τρόπο εκτέλεσης ενός μουσικού οργάνου. […]
Gaye-Terrell, Aguilera, Brahem, Dinkjian, McKee, Metheny, McFerrin
Η ενορχήστρωση είναι η τέχνη του συνδυασμού διαφορετικών χροιών επιλέγοντας ένα όργανο ή μία φωνή αντί άλλης.
Mussorgsky, ‘Pictures at an exhibition’
Mussorgsky - Ravel
Ελύτης-Παπαδημητρίου, ‘Όλα τα πήρε το καλοκαίρι’, https://www.youtube.com/watch?v=1s1Z8i-e4hs&spfreload=10
